Diuna. Część Pierwsza. Recenzja filmu Dune. Part One

Zrobił to! Ten skubany Denis Villeneuve znowu to zrobił! Nakręcił film totalnie nie w moim guście, którego nie jestem w stanie słabo ocenić. Recenzja filmu Diuna. Część Pierwsza.

O czym jest film Diuna. Część Pierwsza

Rok dziesięć tysięcy ileś tam. Wszechświat uzależniony jest od melanżu. Tajemniczej przyprawy dostępnej jedynie na pustynnej planecie Arrakis vel Diunie, którą rządzi okrutny ród Harkonnenów. Umożliwia ona podróże międzygwiezdne, co jest rzeczą absolutnie kluczową w tamtejszej rzeczywistości. Kontrola nad planetą Arrakis i wydobyciem melanżu jest więc kluczową w ogóle. Pozwoliła Harkonnenom na zgromadzenie ogromnego bogactwa. Kurek z przyprawą zostaje jednak zakręcony przez Imperatora, który za jednym zamachem chce zapewnić sobie spokojny stołek. Na mocy jego dekretu Harkonnenowie muszą opuścić Diunę i wrócić na swoją rodzinną planetę Giedi Prime. Tymczasem z planety Kaladan nadleci wyznaczony przez Imperatora ród Atrydów, który przejmuje kontrolę nad Arrakis i wydobyciem melanżu. Wśród Atrydów jest młody Paul (Timothee Chalamet), którego od jakiegoś już czasu męczą pustynne wizje. Ich bohaterami rdzenny ród Diuny, niebieskoocy Fremenowie, a wśród nich tajemnicza dziewczyna (Zendaya). Kontrolujący moc Głosu, Paul nie jest zwyczajnym młodzieńcem, co potwierdza tylko wizyta przełożonej żeńskiego zakonu Bene Gesserit, który również nie jest takim zwyczajnym zakonem. Polityczne i militarne rozgrywki czas więc rozpocząć.

Zwiastun filmu Diuna. Część Pierwsza

Recenzja filmu Diuna. Część Pierwsza

Warto na początku zaznaczyć, że nigdy nie czytałem Diuny Franka Herberta, więc nie miałem wobec ekranizacji Villeneuve’a żadnych oczekiwań. Poprzednią ekranizację wyreżyserowaną przez Davida Lyncha widziałem raz, jakieś trzydzieści lat temu, a opinii o niej nie miałem^* żadnej poza taką, że mi się nie podobała. Naówczas wolałem gwiezdnowojenne strzelanki, a nie jakieś pseudoambitne nudziarstwa. Villeneuve miał więc stosunkowo prosto. Wystarczyło, że nakręci dobry film i tyle. Słowem bym się nie zająknął, że wyobrażałem to sobie inaczej, czy że brakuje mi jakichś tam wątków.

Co na pewno mógł zrobić Villeneuve, to mnie zaskoczyć. I być może to jest jedynym powodem do narzekania, jaki mam w przypadku filmu Diuna (no i może jeszcze to, że mnie uśpił na kilka minut) – nie zaskoczył mnie niczym. I nie dlatego, że jestem jakiś tam wyjątkowy, ale dlatego, że wydaje mi się, że innych widzów raczej też nie zaskoczył niczym. Serio. Jak wyobrażalibyście sobie jego ekranizację Diuny po obejrzeniu tego, co zrobił z Blade Runnerem 2049? Bo ja właśnie dokładnie tak, jak ostatecznie Diuna. Część Pierwsza wygląda. Nie pomylisz się, to film Villeneuve’a z krwi i kości. Bardziej się chyba nie dało.

Książki nie znam, ale wiem, że od zawsze miała opinię nieprzekładalnej. Złożyła się na to mnogość wątków, bohaterów, tematy polityki, ekologii, świat przedstawiony itd., itp. Mogę więc jedynie wnioskować w ciemno, że Villeneuve postanowił nie kopać się z koniem. Powyciągał z książki jedynie te wydarzenia, które są niezbędne do opowiedzenia tej historii, a w swoim podejściu do ekranizacji skupił się na warstwie wizualnej. Warstwie klimatycznej. Tych wszystkich warstwach, które niekoniecznie oddadzą głębię postaci, wydarzeń, knowań i motywacji, ale które pozwolą stworzyć widowisko od początku do końca trzymane twardą rękę przez reżysera, jego wizję tej opowieści i jego estetykę. Całość trwa jakieś dwie i pół godziny i w ich trakcie z pewnością dałoby się upchnąć więcej treści. Villeneuve jednak z tego zrezygnował, stawiając wszystkie konie na formę. Nawet jeśli miałoby to oznaczać trzygodzinne przejazdy kamerą nad diunami Diuny opatrzone muzyką Hansa Zimmera.

I tak to właśnie przez większość filmu wygląda – jak trzygodzinny przejazd kamerą nad Diuną, nad bohaterami, nad wydarzeniami, nad światem roku dziesięć tysięcy ileś. Światem zaplanowanym w każdym najdrobniejszym szczególe. Od drobinek melanżu, przez ich rafinerie, aż po wielkie kosmiczne statki transportowe. Villeneuve’owi nigdzie się nie spieszy, bo sam nadał sobie ten ton i nie musi się przejmować, że może nie do końca jasno wytłumaczy motywacje stojące za doktorem Yuehem i to, dlaczego od jednego człowieka zależało tak dużo. By podać jeden z wielu przykładów. Innych nie podam, bo przecież nie jestem świadom tego, jakich skrótów tu dokonano, bo książki nie czytałem. Ale to nieistotne, bo nie chodzi o konkretne sceny, a o motywacje reżyserskie za nimi stojące. Fabuła i bohaterowie ważna rzecz, ale jeszcze ważniejsze wszystko to oprócz nich.

Diuna. Część Pierwsza to dzieło ascetyczne, wychuchane wydmuchane, enigmatyczne, klimatyczne, skromne i imponujące zarazem. Wydaje się, że nie ma tu zbędnych rzeczy, co sprawia, że można odnieść wrażenie, że czegoś tu brakuje. Z każdego kąta ekranu dociera do widza ogrom tego filmowego przedsięwzięcia przy jednoczesnym wrażeniu, że niczego tu nie ma. Wzrok nie ma więc szans na to, by jego uwagę zwróciła jakaś niepotrzebna pierdoła na drugim tle. Jeśli coś jest widoczne na ekranie, to powinno tam być. Jeśli czegoś nie ma, nawet gdy wydaje się, że powinno (trudno powiedzieć, by filmowa Arrakis tętniła życiem), to znaczy, że nie było potrzebne. W miniaturce odzwierciedla to rzeźba dziadka Paula Atrydy walczącego z bykiem. Mogłaby zostać wyrzeźbiona z oddaniem najdrobniejszego szczegółu tej sytuacji. Jest inaczej – w formie jest surowa, ale oddaje wszystko, co oddawać powinna. Tak samo jest z Diuną, tyle że w większej skali.

Diuna to filmowe science-fiction w jego najbardziej szlachetnej formie. Pozwala wsiąknąć w przedstawiony tu świat i od początku w niego uwierzyć, choć wiadomo, że nie istnieje, że to tylko filmowa iluzja. A mimo to nie wątpisz, że oto znalazłeś się w rzeczywistości o osiem tysięcy lat do przodu i chłoniesz ten nowy świat przyglądając się jego mieszkańcom. Problem pojawia się, gdy jesteś zwolennikiem efektownych, błyszczących widowisk science-fiction pokroju Gwiezdnych wojen. I domyślam się, że przysnąłem po pierwszych szesnastu godzinach seansu Diuny właśnie z tego powodu. Bo Diuna to sci-fi ambitne, stąd pewnie do mojego gustu nie przemawia. Zachwycać się nim nie potrafię, bo przecież na nim zasnąłem. Ale też nie potrafię go z tego powodu krytykować. Więcej, intryguje mnie, przyciąga, choć wiem, że znów mógłbym na nim zasnąć. Nie jego wina, że trafiło na prostego Q, który docenić doceni, ale jak się znudzi to uśnie.

Tak szczerze zaczęła mi się Diuna. Część Pierwsza podobać od momentu ataku Harkonnenów. Później już żadnego problemu z filmem Villeneuve’a nie miałem i do końca obejrzałem go z przyjemnością. Ale pierwsze szesnaście godzin przed tą sceną do najłatwiejszych nie należało.

^*Dla porównania oglądam sobie teraz na raty wersję Lyncha i powiem szczerze, że nie wiem, skąd aż tak negatywne opinie o tym filmie. Tzn. wiem, bo wygląda jak film zrobiony przez dziecko w latach 50. ubiegłego wieku z najgorszą możliwą obsadą ubraną w kostiumy z worków na ciała i mopsów. Ale po pierwsze to też ma swój urok (dziś modne byłoby powiedzieć: cringe’owy urok). A po drugie fabularnie prawie nie różni się od filmu Villeneuve’a (pomijam, że David zrobił całą książkę, a Denis pół), który powyjmował z powieści Herberta praktycznie te same sceny. Wynika więc z tego, że po prostu trzeba było wizualnego wizjonera i możliwości współczesnej techniki filmowej, żeby film Lyncha w niezmienionej fabularnie treści, 35 lat później był wspominany jako udana ekranizacja Diuny. Stało się inaczej i trochę niesprawiedliwie wg mnie.

(2500)

Podziel się tym artykułem: