Czyli wpis z gatunku: „Q uczy i bawi”. W tym odcinku poznamy kilka figur retorycznych, które to figury dziwnie się nazywają. Kolejność zupełnie przypadkowa.
chiazm
[gr. chiasmos, skrzyżowanie], odwrócony paralelizm, krzyżowy układ dwóch paralelnych całostek składniowych, zestawionych w taki sposób, że druga powtarza w odwrotnej kolejności porządek syntaktycznych elementów pierwszej, np. Węgiel dobywa Zagłębie/Zagłębie dobywa śmierć (W. Broniewski).
synekdocha
odmiana metonimii, wyraźnie wskazująca na jakieś zjawisko przez użycie nazwy zjawiska innego, zawierającego to pierwsze lub zawierającego się w pierwszym np. włos mi się zjeżył na głowie (używamy liczby pojedynczej – włos zamiast liczby mnogiej – włosy).
pars pro toto
[łac.], część zamiast całości; jedna z odmian –» synekdochy, polega na zastąpieniu nazwy przedmiotu przez nazwę jego części, np. żagiel zamiast łódź.
metonimia
(zamiennia) to w literaturze figura retoryczna mająca na celu zastąpienie nazwy jakiegoś przedmiotu lub zjawiska nazwą innego, pozostającego z nim w uchwytnej zależności. Z figury tej korzysta się także często w codziennym języku:
1. metonimia przyczyny, np. czytam Słowackiego zamiast czytam utwory Słowackiego
2. metonimia skutku, np. pot zamiast wysiłek
3. metonimia miejsca, np. Biały Dom ogłosił… zamiast Prezydent USA ogłosił…
4. metonimia narzędzia, np. najlepsza trąbka w historii zamiast najlepszy trębacz w historii
5. metonimia zawartości, np. kufel zamiast piwo
6. metonimia oznaki, np. berło zamiast król
7. metonimia konkretu, np. głowa zamiast rozum
paronomazja
[gr.], gra słów, zestawienie wyrazów podobnych brzmieniem, ale różnych znaczeniowo; wykorzystywana przeważnie jako źródło dowcipu jęz., np. „Kler z zakonem stał za Kohnem. Wnet więc został Kohn diakonem”. (J. Minkiewicz). Paronomazja wydobywa ukryte lub zatarte związki wyrazowe, stając się źródłem ciekawych pomysłów m.in. w kalamburach i limerykach.
anakolut
błąd składniowy zniekształcający budowę zdania, powodujący zanik związku logicznego między jego członami; inaczej jest to wypowiedź zorganizowana pod względem składniowym tak, że jej poszczególne człony kłócą się z porządkiem logicznym zdania i są niepoprawne pod względem gramatycznym. Najczęstszym przypadkiem anakolutu jest wprowadzenie do konstrukcji imiesłowowej zawierającej imiesłów przysłówkowy współczesny innego podmiotu niż w zdaniu głównym (np. jadąc do pracy, padał deszcz; otwierając okno, zatrzasnęły się drzwi). Zdania anakolutyczne są czasami wprowadzane celowo do tekstów lub dialogów, aby stworzyć wrażenie mowy potocznej.
pleonazm
tautologia, masło maślane (z gr. pleonasmos „nadmiar”) – jeden z błędów logiczno-językowych niepoprawne wyrażenie, w którym jedna część wypowiedzi zawiera te same treści, które występują w drugiej części. Przykłady:
maślane masło
w miesiącu lipcu
okres czasu
akwen wodny
powtórzyć jeszcze raz
fakty autentyczne
kontynuować dalej
przychylna akceptacja
pełny komplet
cofać się do tyłu
litota
(gr. litotes, łac. extenuatio) jako trop w klasycznej retoryce: przeciwieństwo hiperboli, czyli złagodzenie, umniejszenie znaczenia poprzez zaprzeczenie przeciwieństwa. Zabieg mający na celu osłabienie dobitności sądów. Często stosowane w mowie potocznej, np. niezbyt ładny zamiast brzydki, nie najmądrzejszy zamiast głupi. jako figura retoryczna: gdy mówca stwierdza, że brak mu odpowiednich słów, umiejętności, czasu itp., aby właściwie przedstawić przedmiot mowy.
polisyndeton
środek stylistyczny polegający na połączeniu współrzędnych członów zdania takimi samymi spójnikami. Np.: „I gnają, i pchają, i pociąg się toczy” (Julian Tuwim, Lokomotywa).
tapeinoza
(łac. deminutio, gr. meiosis), rodzaj litoty: nadanie obiektowi nazwy, która pomniejsza jego znaczenie, np. miasteczko o dużym mieście.
itd.
Podziel się tym artykułem:
