Legendy VHS-u, Odc. 4 – Rutger Hauer

Wraz z rewolucją w dziedzinie domowej dystrybucji wideo, jaką przyniósł ze sobą format VHS, pojawił się też nowy format gwiazd skrojonych do telewizyjnego formatu 4:3. Cofnijmy się na dłuższą chwilę do czasów, w których żadna z szanujących się wypożyczalni kaset wideo nie mogła obejść się bez przynajmniej kilku filmów z Rutgerem Hauerem. I spróbujmy ocucić Q-Blogowy cykl Legendy VHS-u, który był tu kiedyś tak krótko, że nikt go już dzisiaj nie pamięta.

Młodość durna i chmurna

Nasza historia rozpoczyna się w holenderskim Breukelen, gdzie 23 stycznia 1944 roku przyszedł na świat mały Rutgerek Oelsen. Drugie z kolei, a czwarte w ogóle dziecko aktorów teatralnych i właścicieli szkoły aktorskiej w Amsterdamie, Teunke i Arenda Hauerów, od małego przesiąkało atmosferą aktorstwa, choć zajętych karierą rodziców widziało na oczy rzadko. Ułatwiło mu to jednak start do późniejszej kariery – Rutger zadebiutował na deskach teatru w wieku pięciu lat, choć jego prawdziwym teatralnym debiutem była rola Eurysakesa w dramacie Sofoklesa Ajaks. Był czerwiec 1955 roku, a Hauer miał 11 lat. Już rok później Rutger zadebiutował w telewizji rolą w Asmodeuszu.

– Byłem przekonany, że aktorstwo jest dla idiotów – przyznawał jednak później w wywiadach (dalsze cytaty również z jego wywiadów – przyp. Q). – Miałem osiem lat i byłem na jednej scenie z moim ojcem, który grał jednego z tych greckich ślepców co to widzą przyszłość i ostrzegają przed nią innych. A ja stałem ubrany w niebieską sukienkę na oczach pięciu tysięcy ludzi zgromadzonych w teatrze. Początkowo aktorstwo było na ostatnim miejscu mojej listy rzeczy, które chcę robić w życiu.

Wychowywany w zasadzie przez nianie, Rutger w wieku 15 lat dał nogę i kolejny rok spędził na pokładzie statków dalekomorskich, gdzie uczył się życia jako marynarz zwiedzając takie miejsca jak Pakistan. Kanada, Singapur czy Zatoka Perska. Nie dane mu było jednak zatrzymać się na nich na dłużej. Po dziadku, również marynarzu, „odziedziczył” daltonizm, co uniemożliwiło mu karierę wilka morskiego. Chcąc nie chcąc wrócił więc do szkoły, od której wolał jednak wagary i dorywcze prace. Wtedy też zrodziła się jego pasja do motoryzacji. Zbawieniem miały okazać się zajęcia z aktorstwa, ale Rutger odnalazł w sobie duszę poety i zamiast na nie uczęszczać, całe dnie spędzał w amsterdamskich kawiarniach pisząc wiersze. Po blondwłosego poetę szybko odezwało się wojsko, ale i tam nie zagrzał miejsca na dłużej. Pobyt w marynarce wojennej zakończył się… oddelegowaniem do szpitala psychiatrycznego, z którego został wypisany, gdy wojsko ostatecznie przekonało się, że nie będzie miało z Hauera pożytku. Wtedy ukończył wieczorowy kurs aktorski i w 1967 roku dołączył do ekipy objazdowego teatru Noorder Compagnie, z którym związał następne kilka lat życia.

Początek pięknej przyjaźni

Początki kariery filmowej w przypadku wielu aktorów bywają bardzo podobne. A to debiutują w filmach porno, a to ich pierwsze role lądują na podłodze w montażowni. To drugie stało się właśnie udziałem Hauera, który w 1969 roku wystąpił w filmie Monsieur Hawarden, ale światu nie było dane ujrzeć jego aktorskiego debiutu. Znacznie lepiej poszło mu w telewizji. I to nie tylko dlatego, że telewizyjny serial Floris, w którym wziął udział, okazał się wielkim hitem. To także na jego planie nawiązał długoletnią przyjaźń z reżyserem Paulem Verhoevenem. Bez niej z dużym prawdopodobieństwem nie byłoby teraz tego wpisu. To właśnie udział w opartym na kontrowersyjnej powieści Jana Wolkersa i wyreżyserowanym przez Verhoevena filmie Tureckie owoce stał się dla Hauera przepustką do międzynarodowej kariery. Sam film otrzymał nominację do Oscara w kategorii najlepszy film nieanglojęzyczny i zapoczątkował serię ról młodych i dzielnych buntowników, które przyniosły Hauerowi zasłużone zainteresowanie zarówno widzów, jak i producentów. Także tych z filmowej ziemi obiecanej – Hollywood, których uwagę zwrócił także kolejny efekt współpracy Verhoevena z Hauerem – Żołnierz Orański.

Widziałem rzeczy, o których wam, ludziom, się nie śniło

Nie było na co czekać. Utalentowany językowo aktor (włada holenderskim, angielskim, niemieckim, francuskim, włoskim oraz fryzyjskim) wyruszył za wielką wodę, by tam zadebiutować w Nocnym jastrzębiu u boku samego Sylvestra Stallone’a opromienionego sukcesem Rocky’ego. Film nie okazał się wielkim hitem, ale przyniósł uznanie Sly’a oraz przedstawił Hauera amerykańskiej widowni, a samego aktora przekonał do tego, że warto zainwestować w przyszły sukces. Wcześniej uważał, że jego amerykańska kariera nie potrwa zbyt długo i dlatego nie zgodził się zmienić nazwiska na bardziej amerykańskie.

Zatrudniony przez niego coach językowy zadbał o to, by Hauer pozbył się europejskiego akcentu i zaczął brzmieć „po amerykańsku”. To ułatwiło mu angaż w rolach Amerykanów. A także… replikantów. Brawurowo zagrany w Łowcy androidów Ridleya Scotta Roy Batty otworzył Hauerowi wrota kariery, choć sam film został doceniony dopiero po latach. Pomogła też równocześnie otrzymana nagroda dla najlepszego holenderskiego aktora. Mieszanka wybuchowa zdolnego aktora dramatycznego i przekonywującego hiroła kina akcji musiała eksplodować karierą przez duże K. Uniwersalny Holender Rutger Hauer pojawił się w notatnikach najlepszych reżyserów.

Nie zapomniał jednak o starym przyjacielu, który również miał wkrótce podbić Hollywood. Efektem kolejnej ich współpracy był nagrodzony dwoma holenderskimi Oscarami (Dutch Golden Calf Awards) za najlepszy film i reżyserię Ciało i krew. Jak do tej pory, była to ich ostatnia współpraca, choć Verhoeven początkowo planował obsadzenie Rutgera w swoim kolejnym filmie. Ostatecznie tytułowym Robocopem został jednak Peter Weller.

Coś za coś

Zamiast Robocopem, Hauer został Autostopowiczem. W przygotowaniach do tej mrocznej roli pomogła mu rozwijana od dawna pasja motoryzacyjna. Dzięki niej wszystkie najbardziej niebezpieczne wyczyny kaskaderskie w filmie Roberta Harmona mógł wykonać bez posiłkowania się dublerem. Opłaciło się – choć Autostopowicz znów ledwo na siebie zarobił – bo już kolejny film, Poszukiwany żywy lub martwy, był pierwszym, w którym nazwisko Hauera pojawiło się na plakacie nad tytułem. To przekonało aktora, by na stałe przenieść się do Stanów, gdzie zakupił willę u wybrzeży Kalifornii, choć już na miejscu częściej wolał pomieszkiwać w swojej łodzi.

– Uwielbiam Autostopowicza. Cieszę się, że to jeden z tych filmów, który zaczął krążyć między fanami niezależnie od wyniku kasowego. Decyzję o wystąpieniu w nim podjąłem natychmiast. Ludzie gadali: „Ej, będziesz teraz wielką gwiazdą, zapomnij o graniu badgajów”, a ja myślałem: „Co oni pierdolą?”. Dla mnie, jako aktora, nie ma to absolutnie żadnego znaczenia. Biorę rolę, gram, staję się coraz lepszym aktorem, mam dobrą zabawę.

Sukces gonił sukces – nie tylko na ekranie. M.in. to jego udział w serii reklam Guinnessa, która zrewolucjonizowała sposób prezentowania telewizyjnych reklamówek, przyniósł wzrost zysków tej firmy o 22% w zaledwie trzy miesiące. A na horyzoncie już czekał Złoty Glob dla najlepszego aktora za rolę w Ucieczce z Sobiboru. Doceniona została też jego rola w Legendzie o świętym pijaku, filmie nagrodzonym Złotym Lwem na festiwalu filmowym w Wenecji.

Wydawało się, że tej kariery nic nie powstrzyma, a pierwszoligowe role główne są na wyciągnięcie ręki. Jednak aktorowi przeszkadzał wpływ, jaki na kino miały wielkie wytwórnie filmowe, które na pierwszym miejscu stawiały zyski osiągane kosztem kreatywności. Na pewno nie pomógł też fakt, że filmy z jego udziałem nie zarobiły zadowalającej kwoty w zielonych. Tak czy siak Hauer wolał pojawiać się w produkcjach mniejszych wytwórni, które przede wszystkim ceniły sobie niezależność i taką też dawały aktorowi. I to właśnie wtedy wystąpił w filmach, które może nie zwojowały dużych ekranów, ale właśnie dla nich zebraliśmy się tutaj w tym wpisie. Ślepa furia, Krew bohaterów, Obroża, Po północy, W mgnieniu oka – każdy z nich budzi w pokoleniu dzisiejszych trzydziestoparolatków miłe wspomnienia i refleksję, że takich filmów już się nie robi.

Druga młodość

– Z mojego doświadczenia wiem, że na gówniane filmy zawsze czekają miliardy dolarów. Ale gdy tylko ewentualny materiał na film wyróżnia się interesującym tematem, sfinansowanie tego staje się problemem.

W latach 90. gwiazda Hauera zaczęła przygasać, a on sam bardziej skupił się na telewizji, a także rolach w filmach przeznaczonych na rynek wideo. Gościł między innymi w Polsce, gdzie nakręcił Anioła śmierci. Choć nie brakowało też sukcesów (oczywiście występ u boku Artura Żmijewskiego to też nie lada sukces). W 1992 aktor znalazł się na liście 50 najprzystojniejszych mężczyzn według magazynu People. Dwa lata później cieszył się z kolejnej nominacji do Złotego Globu za rolę w telewizyjnym Vaterland – Tajemnica III Rzeszy. W rodzinnej Holandii pojawił się też na… znaczku pocztowym, a XX wiek kończył z przyznaną mu nagrodą dla najlepszego holenderskiego aktora stulecia. Jakby tego było mało, pierwsze dwa miejsca na liście najlepszych holenderskich filmów stulecia zajęły Tureckie owoce i Żołnierz Orański.

Hauer nie spoczął na laurach i po kilku latach filmowej posuchy znów częściej zaczął pojawiać się w nieco głośniejszych produkcjach. Już nie jako główny magnes dla widzów, a raczej jako Ten Rutger Hauer gdzieś w wyraźnym tle. Dość powiedzieć, że na ten rok ma zaplanowane dziesięć produkcji filmowych plus telewizyjne i krótkometrażowe. Sam zresztą wyreżyserował trzy krótkometrażówki – The Room, którą debiutował, przyniosła mu uznanie widzów i nagrodę na paryskim festiwalu filmowym. Na osobny wpis zasługują również jego dokonania w sprawie ochrony środowiska, czy problematyki związanej z zapobieganiem AIDS (na walkę z chorobą przekazał m.in. cały zysk ze sprzedaży swojej autobiografii).

Po napisach

– Uważam za niesamowicie ważne, by zadbać o różnorodność materiału, w którym się występuje. Nie sądzę, że granie tylko w jednym filmie rocznie jest dobre. Według mnie to zabija aktora. Jednocześnie jestem wdzięczny tym, którzy chcieli ze mną pracować, bo wiem, że aktorzy nie mają aż tylu możliwości, ile by tego chcieli.

Rutger Hauer nie pozostawi po sobie spalonej ziemi. Oprócz bogatej i przeróżnorodnej filmografii, innym trwałym śladem z pewnością będzie rotterdamska organizacja Rutger Hauer Film Factory, której celem jest ułatwienie startu do kariery dla utalentowanych filmowców z całego świata. Nawet Roy Batty, który przecież niejedno już widział, z pewnością pokiwałby głową z uznaniem.

Postscriptum

Chciałbym serdecznie podziękować mojemu komputerowi, który – do tej pory nie wiem jak – wciął mi połowę tego wpisu i wkurwiony, a jakże, musiałem pisać go jeszcze raz.

Podziel się tym artykułem:

Legendy VHS-u 2015-05-04